ATELIERS 2023

Wonen in een abdij? (laatste plaatsen!)

Door de secularisering sterven vele kloostergemeenschappen een stille dood. Hierdoor komen talrijke abdijen leeg te staan. Deze specifieke gebouwen hebben eeuwenlang als plaatsen van collectief samenwonen en contemplatie gediend. Het hoeft ons dus niet te verwonderen dat heel wat abdijen vaak worden herbestemd tot luxe woningen. Valt zo een herbestemming eigenlijk wel te rijmen met de historiek van deze gebouwen? Is deze herbestemming tot particuliere luxe woningen wel te verantwoorden in tijden van een asiel- én woningcrisis? Hoe kunnen we abdijen herbestemmen op zowel een historisch als sociaal verantwoorde manier en wat zijn hier de mogelijkheden en uitdagingen van? Wat is onze specifieke rol als historici in dit vraagstuk?

Om op bovenstaande en andere vragen een antwoord te vinden, zal dit atelier zich vestigen in de tot de verbeelding sprekende abdij van Herkenrode (Hasselt). De laatste zusters hebben de site recent verlaten waardoor de herbestemming nog volop aan de gang is. De beheerders zijn vragende partij om input te krijgen omtrent een mogelijke herbestemming van de nu leegstaande panden. Als deelnemer kan je dus je steentje bijdragen aan de herbestemming van deze bijzondere site. Gedurende een verblijf van twee dagen, inclusief overnachting in het voormalige klooster, zullen deelnemers de site in al haar gelaagdheid kunnen doorgronden. Naast het onderdompelen in de acht eeuwen rijke geschiedenis van deze abdij zullen we ook in gesprek gaan met de lokale gemeenschap. We bundelen onze inzichten en gesprekken in een minidocumentaire die deze zomer zal tentoongesteld worden op een expo in Herkenrode.

Omwille van de gelaagdheid van deze site, is er wel voor elk wat wils. Van de middeleeuwen tot de hedendaagse tijd, van religieuze geschiedenis tot maatschappelijk engagement, alsook cultuur en natuur. Of wens je je te verdiepen in de technische kant van het maken van een documentaire? Iedereen is van harte welkom.

Opgelet: Het is belangrijk dat je je kan vrijmaken om twee dagen in Herkenrode te verblijven.   

Team: Caroline Van Sumere, Falco Van der Schueren, Steven Vanderputten, Els De Paermentier en Jeroen De Gussem

Contactpersoon: Caroline Van Sumere

Bijdrage: De kosten voor het atelier hangen af van de excursies die je kiest en de transportmogelijkheden waar je zelf over beschikt. Maaltijden zijn sowieso niet inbegrepen. Reken op een eigen bijdrage van ongeveer €10.

Monumenten van macht: burchten, kastelen en paleizen (nog 1plaats!)

Kastelen, burchten en paleizen spreken tot onze verbeelding. Ze behoren vaak tot de meest monumentale en iconische gebouwen van een stad of gemeente. Lokale bewoners voelen er zich mee verbonden en net daarom ligt het herbestemmen van deze sites vaak erg gevoelig. Denk maar aan de protesten tegen het nieuwe paviljoen aan het Gravensteen in Gent of de heftige reacties op de nieuwe aanbouw aan het Steen in Antwerpen. 

In dit atelier maken we kennis met dit type erfgoed en de verschillende bestemmingen die er vandaag en in het verleden aan zijn gegeven. We reflecteren over het spanningsveld tussen conservatie en herbestemming. Welke breuklijnen waren er in de geschiedenis van de bestemming of functie van een kasteel? Wat was de rol van de eigenaars hierin? Welke betekenis heeft het landschap en de omgeving doorheen dit proces? We gaan ook na hoe wij als historici in spe kunnen bijdragen aan deze discussie. 

Tijdens de Verleden Week bezoeken we meerdere kastelen, burchten en paleizen met uiteenlopende herbestemmingen. Denk daarbij aan een klassieke museale invulling, een cruise terminal, een toeristische dienst, een co-housing project,... Zo bezoeken we op maandag het Gravensteen. Op dinsdag staat een excursie naar Antwerpen op het programma met een bezoek aan het Steen, het Paleis op de Meir en kasteel De Drie Torekens. Op woensdag splitsten we het atelier op: één groep studenten gaat een deel van het parcours van de kastelenroute rond Gent fietsen, terwijl een tweede groep de kastelen in en rond Beveren gaat verkennen.

Opgelet: Wil je mee fietsen op woensdag, dan moet je zelf een fiets voorzien.

Team: Janna Everaert, Sieben Feys, Frederik Buylaert, Jan Dumolyn en Bruno de Wever

Contactpersoon: Janna Everaert

Bijdrage: De kosten voor het atelier hangen af van de excursies die je kiest en de transportmogelijkheden waar je zelf over beschikt. Maaltijden zijn sowieso niet inbegrepen. Reken op een eigen bijdrage van ongeveer €10.

In de put of wat te doen met het mijnerfgoed? (VOLZET)

In de negentiende eeuw waaide de industriële revolutie door ons land. Het landschap en het sociaal maatschappelijk weefsel onderging een drastische metamorfose. Steenkool en andere ondergrondse grondstoffen vormden het fundament van deze transitie die tevens onze intrede in het Antropoceen betekende.  De Limburgse en Waalse mijnen behoren tot de oudste en meest tot de verbeelding sprekende van Europa. De mijnput bepaalde het dagelijkse leven van duizenden arbeiders en hun families. Italianen, Turken en zelfs krijgsgevangenen werden gerekruteerd om in de mijnen te werken. De macht van het patronaat was berucht. Vanaf de jaren 1960 kwam de sector in moeilijkheden door onder andere een verminderde staatssteun. Uiteindelijk zouden de mijnen opgedoekt worden waardoor duizenden kompels hun werk verloren. België kreeg als het ware zijn eigen rust belt.

In dit atelier richten we ons op de volgende vragen: wat te doen met dit gigantische industrieel patrimonium met een eigen architectuur, dat zich zowel bovengronds als ondergronds vertakt? Is de herbestemming van het mijnerfgoed een symbool van een nieuwe creatieve, toekomstgerichte regionale herbestemming of moet het een stille, versteende getuigenis vormen die ons herinnert aan het leven en het werk van duizenden mijnwerkers en migranten?  Hoe diep zijn deze mijnen nog verweven met onze lokale identiteit? Wat te doen met de ecologische kant van dit verhaal? Wordt de stoflong een nieuwe groene long of zorgt bijvoorbeeld toerisme eerder voor een verdere verschraling van dit erfgoed? 

Tijdens dit atelier bezoeken we enkele erfgoedsites zoals be-MINE in Beringen, de C-mine in Genk en gaan we vervolgens in gesprek met mensen omtrent de mogelijke herbestemming van dit erfgoed. We trekken ook richting de provincie Luik om er de site van Blegny (UNESCO werelderfgoed) te bezichtigen. Ten slotte gaan we ook op excursie naar één van de meest tot de verbeelding sprekende mijnen in België: de zinkmijn van Neutraal Moresnet, de voormalige vaak vergeten ministaat in onze contreien.

Opgelet: Het is belangrijk dat je je kan vrijmaken om twee dagen in Luik te verblijven.   

Team: Martijn Collijs, Robrecht Declercq, Elias Degruyter, Ishka Desmedt, Leen Bervoets en Hans Blomme

Contactpersoon: Martijn Collijs

Bijdrage: De kosten voor het atelier hangen af van de excursies die je kiest en de transportmogelijkheden waar je zelf over beschikt. Maaltijden zijn sowieso niet inbegrepen. Reken op een eigen bijdrage van ongeveer €27.

Borderlands: de Romeinse Limes (laatste plaatsen!)

In dit atelier richten we ons op het belang van grenzen en grensgebieden. Doorheen de geschiedenis zijn grenzen getekend, opgeheven, verplaatst of betwist. Grensgebieden zijn dynamisch en geven op een bepaalde manier betekenis aan het dagdagelijkse leven van de mensen die in de nabijheid ervan wonen. In het atelier Borderlands bestuderen we de impact van grenzen op mensen hun dagdagelijkse levens, zowel in het verleden als het heden.

Om de impact van dit gegeven te bestuderen dompelen we ons onder in de oudheid. De specifieke casus waar we ons op richten is de Romeinse Limes. De Limes (Latijn voor grens) vormde de noordgrens van het Romeinse Rijk en deze liep voor een deel dwars door het huidige Nederland. Langs deze grens werden meerdere kampen en forten opgericht, van waaruit de grens door de Romeinen gecontroleerd kon worden. Hoe zichtbaar was deze grens voor de lokale bevolking en wat voor rol speelde deze in hun dagdagelijkse leven? Tijdens dit atelier leren we hier meer over!

Het thema van deze editie van Verleden Week, “herbestemming”, is bijzonder relevant in het geval van de Neder-Germaanse Limes, aangezien deze sinds 2021 tot het Unesco Werelderfgoed gerekend wordt. We onderzoeken op wat voor manier deze Limes terug te vinden is in het huidige landschap en hoe het Romeinse verleden zichtbaar en toegankelijk wordt gemaakt voor het hedendaagse grote publiek. Dit bestuderen we trouwens ook zelf in en rondom Utrecht gedurende een excursie inclusief overnachting. Daar gaan we ook in gesprek met experten op het gebied van de Romeinse geschiedenis en archeologie.

Ben je gebeten door, of toch tenminste nieuwsgierig naar de oudheid en het Romeinse verleden van de Lage Landen, aarzel dan niet en join us!

Opgelet: Het is belangrijk dat je je kan vrijmaken om twee dagen in Utrecht te verblijven.   

Team: Amber Brüsewitz en Dorien Slotman

Contactpersoon: Amber Brüsewitz

Max. aantal deelnemers: 20

Bijdrage: De eigen bijdrage voor dit atelier bedraagt 40 euro. Hierbij zijn de treinretour naar Utrecht, de overnachting, excursies, en het vervoer ter plaatse inbegrepen. Maaltijden zijn voor eigen rekening.

PRISON

In dit atelier onderzoeken we hoe gevangenisgebouwen en andere 'Penitentiaire en Rechtsberovende Instellingen voor Securiteit, (her)Opvoeding en Normbesef'* evolueerden van oorden van straf, tragedie en onvrijheid naar plaatsen van recreatie en ontspanning. We doorkruisen België als ware Dark Tourists en bestuderen de herbestemmingen van gevangenissen in projecten zoals het Torture Museum in Brugge, Tuchthuis te Vilvoorde en de landloperskolonie in Merksplas. We reflecteren over hoe het gevangenisverleden van deze gebouwen een rol blijft spelen in hun nieuwe functie. Verder buigen we ons over het lot van de voormalige gevangenis van Vorst (1885-2022) en bekijken we hoe we als historici een betekenisvolle bijdrage kunnen leveren om dit historische gebouw van de sloophamer te redden. Uitwisselingen met experten zoals onder andere rijksarchivaris Paul Drossens, journalist Toon Horsten, curator Jannes Lambrecht en hoogleraar Xavier Rousseaux zullen ons helpen doorheen deze zoektocht naar een meer gelaagde interpretatie van straf- en rechtsgeschiedenis.

*Dat deze omslachtige beschrijving herleid kan worden tot het acroniem PRISON, berust op louter toeval. In werkelijkheid staat PRISON voor het 'PReserveren en Inzetten van (voormalige) Strafinrichtingen als ONtspanningsplekken'.

Team: Maïté Van Vyve, Margo De Koster, Koen Aerts en Matteo De Vuyst

Contactpersoon: Maïté Van Vyve

Max. aantal deelnemers: 25

Bijdrage: De kosten voor het atelier hangen af van de excursies die je kiest en de transportmogelijkheden waar je zelf over beschikt. Maaltijden zijn sowieso niet inbegrepen. Reken op een eigen bijdrage van ongeveer €25.

Vestingsteden in vredestijd

Na bijna 80 jaar van relatieve vrede zijn we het misschien vergeten, maar ook onze gewesten stonden eeuwenlang bekend als het slagveld van Europa, oftewel de ‘cockpit of Europe’. Militaire inkwartieringen, troepenbewegingen, versterkingen en fortenbouw hadden een grote impact op het wel en wee van de lokale bevolking. De restanten van woeliger militaire tijden blijven tot op vandaag het landschap tekenen. Ze zijn geïntegreerd in stedelijke structuren of blijvend onderwerp van herbestemmingsvraagstukken. Want een versterking, die laat zich niet zomaar afbreken.

Wat is de impact van de militair strategische ligging van Belgische steden op hun stadsontwikkeling? Welk oorlogsverleden heeft een impact op herbestemmingen en welke niet? Tijdens onze expedities onderzoeken we de sporen die eeuwen van oorlogsvoering hebben achtergelaten in zogenaamde ‘martelaarsteden’, dat is de verzamelnaam voor steden die erg geleden hebben onder de Duitse gewelddaden tijdens de Eerste Wereldoorlog. Maar we beperken onze blik niet tot die van de 20ste eeuw. Doorheen dit atelier maak je kennis met de rol van Winston Churchill gedurende de belegering van Antwerpen, het belang van generaal Brialmont, krijg je inzage in de impact van de ‘Vergeltungswaffen’ te Antwerpen of de lotgevallen van de ‘Vurige Stede’ van de Bourgondische periode tot en met de Tweede Wereldoorlog. We ontmoeten actiegroepen, vrijwilligers, landschapsdeskundigen en specialisten militair erfgoed.

Wat kun je verwachten? In dit atelier bezoek je Luik en/of Antwerpen. Maar er is ook nog wat tijd en ruimte om je eigen oorlogspad uit te stippelen. Een onderzoek naar de herbestemming van militaire infrastructuren is niet bepaald een walk in the park, of toch niet altijd. Zet je stap- en fietsschoenen klaar want we verzetten heel wat kilometers en ontmoeten onderweg een landschapsspecialist, stadsarchivaris, groene randactivisten, natuurbeschermers, militairen en... vleermuizen!

Team: Fien Danniau, Bruno de Wever, Roeland Goorts, Jan Vandersmissen en Antoon Vrints

Contactpersoon: Fien Danniau

Max. aantal deelnemers: 40

Bijdrage: De kosten voor het atelier hangen af van de excursies die je kiest en de transportmogelijkheden waar je zelf over beschikt. Maaltijden zijn sowieso niet inbegrepen. Reken op een eigen bijdrage van ongeveer €15.

Versteend koloniaal verleden?

Kolonisatie leverde de overheersende Europese landen heel wat rijkdom, grondstoffen en nieuwe producten op. Dit systeem van uitbuiting steunde onder meer op een uitgekiende infrastructuur van politieke en economische macht. De organisatie van de bezetting en exploitatie van overzeese gebieden betekende in de koloniserende landen het startpunt voor het oprichten van een hele waaier aan gebouwen, denk aan politieke en financiële hoofdkwartieren, bankgebouwen, pakhuizen in havens, rederijen die de koloniale trafiek verzorgden, instellingen gespecialiseerd in tropische ziektes, hogescholen waar de toekomstige koloniale elites werden opgeleid enzoverder. In dit atelier onderzoeken we het bouwkundig erfgoed dat de Belgische en Nederlandse kolonisatoren in eigen land optrokken.

Vele gebouwen evolueerden naderhand naar hedendaagse infrastructuur voor allerhande maatschappelijke sectoren zoals de haven, zorg, onderwijs, wetenschap. De verdere geschiedenis en het gebruik van deze gebouwen ging slechts sporadisch met debat over de koloniale erfenis gepaard.

In dit atelier richten we ons op de volgende vragen: wanneer is er sprake van een koloniaal gebouw? Sommige plaatsen en gebouwen zijn gevoelig dan andere, waarom? Hoe geven verschillende actoren betekenis aan gebouwen? Welke belangengroepen roeren zich vandaag in het debat en hoe laten zij hun stem horen? Wat te doen met dit uitgebreide patrimonium met een koloniaal verleden? Hoe maken we het complexe koloniale verleden van gebouwen zichtbaar en bespreekbaar?

We onderzoeken deze vragen aan de hand van enkele casussen. We brengen een bezoek aan Middelburg en duiken in het verleden van de Middelburgsche Commercie Compagnie. Welke gebouwen zijn daarvan in het hedendaagse stadsbeeld overgeleverd en welke invullingen hebben die vandaag gekregen? Daarnaast gaan we op excursie naar Brussel of Antwerpen op zoek naar sporen van koloniaal verleden. Zijn er verschillen tussen de Belgische en Nederlandse aanpak van koloniaal bouwkundig erfgoed? Doorheen de week gaan we in gesprek met experten, beleidsmakers en activisten.

Zet je kritische bril op, haal je wandelschoenen uit de kast en vervoeg ons team!

Team: Pieter De Coene, Berber Bevernage, Michael Limberger, Johan Belaen en Gillian Mathys

Contactpersoon: Pieter De Coene

Max. aantal deelnemers: 40

Bijdrage: De kosten voor het atelier hangen af van de excursies die je kiest en de transportmogelijkheden waar je zelf over beschikt. Maaltijden zijn sowieso niet inbegrepen. Reken op een eigen bijdrage van ongeveer €20.

De kerk in het midden houden?

Kerken stonden zowel letterlijk als figuurlijk eeuwenlang in het centrum van onze samenleving. Zij vormden dé ontmoetingsplaats voor lokale christelijke gemeenschappen. Maar de secularisering veranderde de primaire plaats van religie in onze samenleving. Het drastisch gedaalde kerkbezoek leidt vandaag tot een recordaantal ontwijdingen van kerkgebouwen. Kan dit religieus erfgoed in het heden een even betekenisvolle rol spelen als voorheen?  Kan je naar de supermarkt gaan in een voormalig gebedshuis? Of mogelijk er je fiets parkeren? Eventueel zou je er een fris biertje kunnen drinken en een hapje eten om er vervolgens te dansen op de tonen van God is a DJ? Anderzijds, dat zondige lichaam trainen in de voormalige kerk die thans dienst doet als fitness zou ook een optie kunnen zijn of toch maar braaf opteren voor een kinderdagverblijf met een hoog neogotisch plafond?

In ons atelier willen wij de 10 geboden voor een historisch doordachte herbestemming van kerken opstellen. Als historici (in spe) zijn wij experten om dit specifieke vraagstuk in kaart te brengen. Wie zijn de stakeholders en aan wie hoort een kerkgebouw überhaupt toe? Wat zijn de symbolische ladingen en gevoeligheden waarmee rekening dient gehouden te worden? Hoe sluit je compromissen waarin iedereen zich kan vinden? Zijn er grenzen aan de herbestemming van deze religieuze gebouwen en wat doe je met al dat religieus roerend erfgoed?

Om op deze vragen een antwoord te bieden, verdiepen we ons in een resem casussen. Welke good practices inspireren? En wat kunnen we leren van projecten die faalden? We bezoeken Expo Vandenhove, gaan in gesprek met experten van PARCUM en dompelen ons onder in prikkelende voorbeelden van over heel de wereld. Op dinsdag volgt een uitstap over de grens naar Zeeland (Nederland), waar we een gegidst bezoek brengen aan kerken in Middelburg en aan de Grote Kerk in Veere. Op woensdag ondernemen we een fietstocht in het Gentse. Die brengt ons onder meer naar de kerken van Sint-Anna en Sint-Amandus, de Baudelokapel en het kerkhof Campo Santo. Ook ontmoeten we erfgoedactivisten en polsen we via een vox pop bij buurtbewoners naar hun visie.

Opgelet: Wil je mee fietsen op woensdag, dan moet je zelf een fiets voorzien.

Team: Davy Verbeke, Melina Reintjens, Joris Van Doorsselaere, Inge Misschaert, Thérèse de Hemptinne

Contactpersoon: Davy Verbeke

Max. aantal deelnemers: 30

Bijdrage: De kosten voor het atelier hangen af van de excursies die je kiest en de transportmogelijkheden waar je zelf over beschikt. Maaltijden zijn sowieso niet inbegrepen. Reken op een eigen bijdrage van ongeveer €15.